گذری بر سبک زندگی اباعبدالله الحسین(ع)؛
امروزه با مدرن شدن جوامع و راه یافتن ابزار الکترونیکی به خانواده، متأسفانه شاهد ایجاد شکافهایی عمیق بین افراد خانواده هستیم که نسبت به قبل علقه و محبت آن چنانی به هم ندارند، اما در سبک زندگی حسینی، از دوران کودکی تا زمان شهادت می بینیم که این روابط خانوادگی صمیمی براساس ایمان تا چه حد کارگشا بوده است.
خداوند متعال، رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) او را برای اهل عالم، به ویژه پیروانشان، به عنوان الگو آفریده است. مسلمانان جهان وظیفه دارند در تمام شئونات زندگی اعم از فردی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و غیره به آنان اقتدا نمایند. یکی از نکات قابل توجّه در سیره پیشوایان معصوم(ع) نحوه رفتار آنان با خانواده است.
امام حسین (ع) به پیروی از سیره و سنت قرآنی رسول الله (صلی الله علیه و آله) به تشکیل و تشکل و سامان بخشی و رشد خانواده و اهل آن اهمیت ویژه ای می دادند و خانواده سالم را به مثابه مصالح ساختمانی سالم برای یک بنای ماندگار می دانستند. در دیدگاه حسینی خانواده ای سالم است که از معنویت و فرهنگ دینی، سلامت جسمی و روحی، تعالی و استواری دینی و اخلاق و روحیات عالی برخوردار است تا بتوانند فرزندانی کارآمد، مستعد، عاقل، عالم، بصیر و غیرتمند، خوش رو و خوش اخلاق تربیت نماید.
امام حسین (ع) خانواده را بستری برای تقوا و پرهیز از گناهان و دست یابی به محبت و مودت و آرامش قلمداد نموده و برآیند آن را تربیت فرزندانی سالم و صالح دانسته، سیره قرآنی حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) در همسر گزینی و تشکیل خانوده و تربیت فرزند و رشد اهل خانه به سوی تعالی و کمالات عالیه الهی حکایت گر این دیدگاه و تفکر ماندگار است.(1)
امروزه با مدرن شدن جوامع و راه یافتن ابزار الکترونیکی به خانواده، متأسفانه شاهد ایجاد شکافهایی عمیق بین افراد خانواده هستیم که نسبت به قبل علقه و محبت آن چنانی به هم ندارند، اما در سبک زندگی حسینی، از دوران کودکی تا زمان شهادت می بینیم که این روابط خانوادگی صمیمی براساس ایمان تا چه حد کارگشا بوده است.
در خانه پدری
در طول سالهای زندگی پربرکت امام حسین(ع)، می توان سبک بدیع و متفاوتی از زندگی اسلامی را در مقاطع مختلف به مردم آزاده جهان ارایه کرد.
با بررسی در سیره زندگانی امام حسین (ع) می بینیم که ایشان در برهه های مختلف زندگی مانند کودکی، نوجوانی، جوانی و میانسالی و نیز در نقشهای پسری، پدری، همسری، برادری، فرماندهی، امامت و شهروندی یک پرونده آموزشی بسیار توسعه یافته داشته اند.
در سنین خردسالی، امام حسین(ع) در بین خانواده اش، با مادر، جدشان و نیز خواهران و برادرانشان روابط گرمی داشته و خانواده ای صمیمی و مهربانی داشته اند. ادبیات زیبایی که در حدیث کساء به کار برده اند نشان دهنده رابطه ای صمیمی در بین این خانواده است: وقتی وارد خانه می شوند، عنوان می کنند: «بوی بهشت و بوی جدم می آید» گفتن همین کلمه به پدربزرگ و مادرشان نشان دهنده این ارتباط نزدیک می باشد و پدربزرگ در زیر عبا، القاب زیبایی به امام حسین(ع) می دهند: «تو شافع امت و پرچمدار منی». مادر به پسرشان می گویند: «نور چشمم و میوه دلم هستی».
استفاده از این ادبیات، در محیط خانواده موجب رشد و کمال فرزندان و ارتقای جایگاه خانواده می شود و از آسیب های اجتماعی و اخلاقی در بین فرزندان نظیر سرخوردگی، عقده و خشونت می کاهد.
یا در روابط امام حسین(ع) با خواهرشان، زینب کبری(س) می‌بینیم، حضرت زینب(س) چنان برادر را دوست دارند که در زمان ازدواجشان شرط می کند که من هر روز باید برادرم را ببینم.
این روابط عاطفی به گونه ای ادامه دارد که حضرت زینب(س) تا لحظه شهادت امام حسین(ع) با برادرش ایستادگی می کند و در گودال قتلگاه هم بالای سر او می ایستد و زیر نیزه شکسته ها، برادر را جست و جو می کند.
امام حسین(ع) در برخورد با برادر بزرگوارشان، امام حسن(ع) همیشه حرمت ایشان را به خوبی حفظ می کنند و تا زمان حیات ایشان، به امام حسن(ع) اقتدا می کردند.
ارتباط محبت آمیز با همسر
آن امام همام بالاترین حدّ تکریم را نسبت به فرزند و همسر داشت و آنان را مورد عنایت خاصّ خود قرار می داد و آنان نیز علاقه وافری نسبت به حضرتش ابراز می داشتند. مثلاً رباب، همسر امام حسین(ع) به دلیل علاقه زیادی که به ایشان داشت، در سفر کربلا همراه امام بود و پس از شهادت آن حضرت نیز وفاداریش را به زبان شعر، و نیز در عمل، نشان داد.
دو مرثیه از رباب در دسترس، قرار دارد که هر دو دارای معانی بسیار زیبا بوده و خلوص و ارادت رباب را نسبت به آن حضرت نشان می دهد.
رباب در بخشی از این اشعارش ارتباط عمیق خود را با امام حسین(ع) تصویر می کند؛ امام چون کوهی است که پناهگاه آرام بخش رباب بوده و آن حضرت نیز با کمال ملاطفت و از سر دینداری با وی برخورد داشته است.
امام حسین(ع) به خواست، علاقه و حسّ زیبایی دوستی همسرش، توجّه خاصّی می نمود و برخی اوقات به همین خاطر با انتقادات اصحاب و دوستان خود روبه رو می شد؛ ولی به خواستِ طبیعی و مشروع همسر خویش احترام می گذاشت.
جابر از امام باقر (ع) نقل می کند:
«عدّه ای بر امام حسین(ع) وارد شدند؛ ناگاه فرش های گران قیمت و پشتی های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت مشاهده نمودند. عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! ما در منزل شما وسایل و چیزهایی مشاهده می کنیم که ناخوشایند ماست (وجود این وسایل در منزل شما را، مناسب نمی دانیم!) حضرت فرمود: إنّا نَتَزَوّجُ النِّساءَ فَنُعطیهِنَّ مُهُورَهُنَّ فَیَشتَرینَ بِها ما شِئنَ، لَیسَ لَنا فیهِ شی ءٌ(2) از ازدواج، مهریه زنان را پرداخت می کنیم و آنها هر چه دوست داشتند، برای خود خریداری می کنند. هیچ یک از وسایلی که مشاهده نمودید، از آنِ ما نیست.
امام حسین (ع) رباب را بسیار دوست می‌داشت و در اظهار این دوستی هیچ تقیه‌ای نداشت. این ویژگی خاص او و از روحیات شخصی‌اش بود. آنچه در منابع از شعر امام حسین(علیه السلام) در این باره نقل شده، بسیار مشهور است: «لعمرک اننی لاحب دارا تکون بها سکینه و الرباب احبهما و أبذل جل مالی و لیس للائمی فیهم عتاب و لست لهم و ان عتبوا مطیعا حیاتی او یغیبنی التراب» به جان تو سوگند، من خانه ای را دوست دارم که سکینه و رباب در آن باشند. آن دو را دوست دارم و تمامی اموالم را در این راه می بخشم و برای ملامتگرم حاضر به پذیرش عتاب نیستم؛ من مطیع کسانی که من را عتاب کنند نیستم، در تمام زندگی ام و تا وقتی که روی در نقاب خاک کشم. (3)
در مقابل رباب نیز فداکارانه امام حسین را دوست داشت و گفته اند که وقتی امام حسین (ع) به شهادت رسید، یک سال سر قبر او بماند.
همین عنصر عشق و ادب، محبت و دوستی است که سکینه را نیز اهل شعر و ادب و دوستی بار آورده است. سکینه هم زن بزرگی در تاریخ اسلام شد و روحیات شاعرانه او در همه منابع مورد ستایش قرار گرفته، جالب است که نام اصلی سکینه، (امیمه) بوده و بسا سکینه نامی بوده که امام حسین (ع) به خاطر آرامشی که در کنار دخترش داشته، به او داده و بر نام اصلی او غلبه کرده است. (4) درباره سکینه نوشته اند: و کانت سکینه من الجمال و الادب و الفصاحه بمنزله عظیمه، کان منزلها مالف الادباء و الشعراء.
توجه به نیازهای خانواده
توجه به نیازهای گوناگون از نکات مهم تربیتی است، نیازهایی که در قالبهای زیستی، عاطفی، روانی و معنوی جلوه گر می شود. امام حسین (ع) در طول زندگی با شیوه هائی که در پیش روی خود داشته، از توجه به نیازهای مادی و معنوی فرزندان و همراهان خود غافل نمانده است.
الف: نیازهای مادی
نیازهای مادی احتیاج اولیه هر انسان است. و بدون تامین آن، قادر به ادامه حیات نیست. امام حسین (ع) در تامین خوراک و پوشاک مناسب همسر و فرزندان همت و توجه داشت و ما یک صحنه از بین صدها صحنه توجه به نیازهای مادی فرزندان را ذکر می کنیم. نیاز به رفع تشنگی از جمله نیازهای مادی است که در کربلا به خاطر وضعیت ویژه ای که دشمن برای کاروان کربلا به وجود آورد، به نیازهای حیاتی تبدیل شد و ایشان را به تلاش، برای رفع آن از راههای ممکن، واداشت؛ از اینرو، آن گاه که حضرت عباس (ع) از برادر اجازه مبارزه با دشمن طلبید، حضرت از او خواست برای کودکان آب فراهم نماید و فرمود: « فاطلب لهولاء الاطفال قلیلا من الماء» پس کمی آب برای این کودکان فراهم کن... این توجه حضرت آنگاه به اوج می رسد که فرزند شیرخواره اش را بر بالای دست می گیرد و از دشمن برایش آب می خواهد.
ب: نیازهای عاطفی و روانی
کودکان و نوجوانان به خاطر موقعیت سنی آسیب پذیری در برابر مشکلات نیاز دو چندان به برآوردن نیازهای عاطفی و روانی دارند، این نیازها، بخصوص در شرایط ویژه، از دست دادن والدین، هنگام بیماری و... چنان شدت می یابد که بی توجهی به آنها حیات روانی و عاطفی کودک را به مخاطره می اندازد. این شرایط ویژه به کامل ترین شکل در کربلا برای فرزندان امام حسین (ع) جلوه نمود. فرزندان و همراهان آن حضرت در میدان مبارزه، در سخت ترین حالات، امام (ع) را صدا می زدند و در واپسین لحظات، اوج نیاز عاطفی خویش را به نمایش می گذراند و از دست دادن پدر و امام خویش را تجربه می نمایند. این وضعیت خاص قطعاً توجه ویژه ای را می طلبید و اینجا است که آن حضرت به گونه های مناسب به نیاز فرزندان پاسخ می دهد و نسبت به فرزندانی که به میدان مبارزه آمده اند به گونه ای، به فرزندش زین العابدین(ع) به گونه ای دیگر و در مورد یتیمان و داغدیدگان قبل و پس از شهادت خویش به شکلی دیگر سفارش می فرماید و رسیدگی و عطوفت می ورزد.
اظهار محبت به فرزندان
محبت به فرزندان امری درونی است که خداوند آن را در دل والدین به ودیعت نهاده است. اما آنچه در این میان مهم می نماید و آثار تربیتی در پی دارد ابراز محبت است. امام حسین(ع) به عنوان الگوی تربیتی مطمئن و کامل، محبت به فرزندان را از نیازهای ضروری آنان دانسته، در قالبهای گوناگون به ابراز آن می پرداخت. گاه با در آغوش گرفتن و به سینه چسبانیدن خردسالان، زمانی با بوسیدن آنان و گاه با به زبان آوردن کلمات شیرین و محبت آمیز.
عبیدالله بن عتبه چنین می گوید:« کنت عندالحسین بن علی (علیهما السلام) اذ دخل علی بن الحسین الصغر فدعاه الحسین(ع) و ضمه الیه ضما و قبل ما بین عینیه ثم قال: بابی انت اطیب ریحک و احسن خلقک...» (5) «نزد حسین بن علی (ع) بودم که علی بن حسین(ع) وارد شد امام حسین (ع)، ایشان را، در آغوش گرفت و به سینه چسبانید، میان دو چشمش را بوسید و سپس فرمود: پدرم به فدایت باد، چقدر خوشبو و زیبایی!»
ارتباط ایمانی خانواده
در زیارت عاشورا می خوانیم: «اللهم محیای محیا محمد و آل محمد»، (محیا) یعنی چگونه زیستن و زندگی ما باید با الگوگیری از این عزیزان در زندگی فردی با عبادت و معنویت باشد و نگذاریم جاهلیت و خباثت، درون زندگی هایمان تأثیری بگذارد.
در زمان حادثه عاشورا، عاطفی ترین صحنه ها اتفاق می افتد و افراد این خانواده یکدیگر را ترک نمی کنند و جوانان بنی هاشم که پر از آرزوها بودند، ترجیح دادند قطعه قطعه شوند، رگهایشان بریده شود و لب تشنه باشند اما در کنار هم بمانند و از امام و خانواده خود حمایت و حراست کنند.
این همان خانواده زهرا و علی(ع) است که دور هم جمع شده اند. حضرت رقیه(س) و امام سجاد و امام باقر(ع) هم به آنها اضافه شده اند و دفاع می کنند و در اینجا حرف از عصبیت و قبیلگی نیست، اما صحبت از عشق به خدا و ایمان است و ارتباطات این افراد به صورت ایمانی به هم متصل است.
این نشان از اهمیت خانواده و توجه امام حسین(ع) به تربیت فرزندان(ع) است که ثمره آن را در حادثه عاشورا می بینیم.
-------------------------------
پی نوشت ها:
1. ازدواج و خانواده، اثر مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ص 3 تا 10.
2. الکافی، ج 6، ص 476.
3. موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص711.
4. مقاتل الطالبیین، ص94.
5. حلیه الابرار، سید هاشم بحرانی، ج1، ص 582.
